Foça Tarihi

Eski adı ile Phokaia olarak bilinen Foça, İlkçağlardaki Aiolis’in güney ucunda yer almıştır. Phokaia şehri İzmir Körfezi ile Çandarlı Körfezi arasında kalan en büyük koyda kurulmuştur. İzmir’e uzaklığı 70 km’dir. Batı cephesi büyüklü küçüklü adalardan oluştuğu için korunaklı bir liman bölgesidir. Yapılan son kazılar neticesinde Phokaia, Erken Tunç Çağı’nda var olduğu bilinmektedir. Zaman içerisinde yükseliş ve düşüş dönemleri söz konusudur. En parlak dönemini ise M.Ö. 750-546 yılları arasında yaşadığı ortaya çıkmıştır. M.Ö. 546 yılında Perslerin işgaline uğraması sonucunda ise çöküş dönemine girdiği yapılan kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Yine yapılan kazılar ile Anadolu’nun ilk antik tiyatrosu M.Ö. 340-330 yıllarında Phokaia’da gerçekleştirilmiştir; bu durumda yeniden yükselişe geçtiklerinin göstergesi olarak yorumlanmaktadır. M.Ö. 129 yıllarında Roma egemenliğinin başlaması ile Phokaia, sönük bir döneme girmiş olmaktadır. 1275 yılında Bizans İmparatoru’nun Phokaia şehrini bir Ceneviz soylusuna vermesi ile ekonomide tekrar hareketlilik başlamıştır. Foça, Osmanlı Dönemin’de önemli bir liman merkezi haline gelmiştir. Batı Anadolu ürünlerinin sevki İstanbul’a ve bazı Balkan şehirlerine Foça limanından sağlanmaktaydı.

Foça Adı Nereden Gelmektedir?

Kimi araştırmacılar Phokaia ismini, Phokaia kentini kuran Hellenler, deniz içerisindeki küçük adaların uzaktan bakıldığında yüzeye çıkmış foklara benzettiğinden, foklar yurdu olarak bilindiği görüşünü öne sürmektedir. Dil bilimcisi olan Prof. Bilge Umar’a göre ise Phokaia isminin Luvi dilinde sulak bölge anlamına gelen Pauwaka olduğunu dile getirmektedir. Diğer bir görüş ise Yunanistan’da Phokis bölgesi bulunur, buradaki Phokaia kentini ise Yunanistan’dan gelen Hellenler kurduğu için kente Phokislilerin Yurdu anlamına gelen Phokaia adı verilmiştir.

Phokaialılar denizcilik konusunda oldukça başarılı idiler. Bu nedenle deniz ticareti faaliyetlerine girişmişlerdir. Kurmuş oldukları en önemli koloniler ise Çanakkale Boğazındaki Lampsakos (Lapseki), Karedeniz’deki Amisos (Samsun), Midilli’deki Methymna (Molyvoz), Adriatik denizinde Etruria, İtalya’daki Elea (Velia), Korsika’da Alaia, İspanya’da Ampuria-Tartessos-Emporion, Fransa’da Massala (Marsilya)-Nikaia (Nice)-Antipolis (Antibes)’dir. Nikaia ve Antipolis Marsilyalılar tarafından,Lampsakos ve Amisos ise Miletus ile birlikte kurulmuştur.

İon Şehirlerinde Nasıl Bir Yaşam Hakimdi ?

Hellenler ilkel kabile yaşantısından yerleşik düzene geçtiklerinde, aristokratların yönetimine bağlı olarak köylüler ve kölelerden oluşan bir sistem yaratmışlardır. Soylulardan biri kral olarak kabul edilip, o kişi boy’u yönetirdi. Polis adı verilen şehir devletlerini
kurmuşlardır. Bu şehir devletlerinin özellikleri ise, dışa karşı bağımsız olmaları, kendi kanunlarını kendilerinin yapıyor olması, kendi kendilerine yetiyor olmalarıdır. Şehir devletlerinin bir kısmının etrafı surlara çevrelenmiştir; bu surların içerisinde resmi daireler,
tapınaklar, agora yer almaktaydı. Günümüzdeki cumhuriyetin temelleri ise bu dönemde atılmış denilebilir; çünkü her yurttaş özgür, eşit ve yönetimde söz hakkına sahip olması bu durumu kanıtlar niteliktedir. Şehir devletlerinin ortaya çıkması ile aristokratlar sahip
oldukları çiftliklerini ve şatolarını bırakıp şehirlere gitmişlerdir. Zamanla devlet işlerine karışmaya başlamışlardır. Bu durum sonucu ise krallık makam olmaktan çıkıyor ve krallar belirli bir süre için seçilmeye başlıyorlar. En sonunda da krallar iktidarlarını
aristokratik hükümetlere bırakmak durumunda kalmışlardır. Zaman içerisinde halk ve aristokratlar arasında refah uçurumu artmıştır. Kolonizasyon hareketleri sonucunda ekonomi gelişmiştir ve iş gücü ihtiyacı ortaya çıkmıştır. İş gücünü ise başka bölgelerden getirilen kölelerle sağlamışlardır.

Phokaia Sikkeleri

Phokaia, Miletos’tan sonra elektron sikke basımını gerçekleştiren ilk şehirlerden biri olma özelliğini taşımaktadır. Symrna M.Ö. 600 yıllarında Lidyalılar tarafından yıkılması ile birlikte Phokaia’nın ticari önemi daha da artmıştır. Phokaia konumu itibari ile iyi bir liman konumundaydı. İç bölgelerde yetiştirilen ürünle Phokaia limanından diğer bölgelere aktarılmaktaydı. Phokaia’nın elektron sikkeleri diğer elektron sikkelerden ayırt etmek için renk ve ağırlığına bakılarak tespit edilmekteydi. Phokaia’ya ait olan sikkeler daha koyu renkli ve daha ağırdır. Canlı renklere sahip olması ise altın içeriğinin daha yüksek olduğunun göstergesidir. Phokaia elektro sikkelerinin üzerinde erken döneme ait olanlarının üzerinde fok, grifon, aslan, boğa, domuz ve koç gibi hayvan başı ve hayvan betimlemeleri yer alırken; daha geç döneme ait olanlarda erkek veya kadın tanrılar yer almaktaydı.

20. Yüz Yıl’da Foça Nasıldı?

Foçateyn olarak biline Foça 1868 yılında merkezi İzmir olan Aydın ilinin İzmir Sancağı’nın kazası olmuştur. Foçateyn’in merkezi ise Foça-i Atik olarak geçer; yani Eski Foça. Belediye 1874 yılında kurulmuştur. Belediye meclisi nüfus yapısına bağlı olarak iki Türk ve dört Rum’dan oluşmaktaydı. Foça ile İzmir arasındaki ulaşım ise Dikili vapuru ile haftada iki gün sefer şeklinde yapılmaktaydı. Toplam üç buçuk saatte İzmir’e ulaşılmaktaydı. Kara yolu ile İzmir’e ulaşmak ise on iki saat sürmekteydi.

1884’lü yıllarda Rum nüfusu Müslüman nüfusun iki katından daha fazladır. İlk nüfus kayıtlarına 1884 yılına ait olarak ulaşılmakta ve 3642 Müslüman var iken, 7876 Rum bulunmaktadır. 1884 yılından II. Meşrutiyet’e kadar yani 1908 yılına kadar Rum nüfusu sürekli artış göstermiştir ancak Müslüman nüfusu hemen hemen aynı kalmıştır. 1908 yılında 14444 Rum yaşarken, 3617 Müslüman yaşamaktaydı. 1914 olayları sonrasında ise Rum nüfusun tümü Yunanistan’a göç eder. Sonrasında yapılan Lozan Antlaşması ile Yunanistan ile Türkiye arasında karşılıklı nüfus değişimi ek protokol konularak halkların bir arada yaşaması resmi olarak sonlandırılmıştır. Foça’da Rumlardan kalan evlere ise çoğunluğu Selanik ve Limni Adası’ndan gelen Müslüman göçmenler yerleştirilmiştir.

Tanzimat Sonrası Foça

Tanzimat’tan sonra gerçekleşen göç olayları ile birlikte, Foça çarşısındaki dükkanların birçoğu Rumlar tarafından işletilmekteydi. Rum nüfus daha ağırlıklıydı. Türklere ait sadece bir dükkan ve birkaç kahvehane bulunurdu. Kahvehanelerde sadece çay ve kahve bulunmaktaydı. Uzo içmek isteyen Türkler ise Rumların işlettiği dükkanlara gitmekteydi; çünkü zorunluluk gibi bir durum mevcuttu. Burada yaşayan Türklerin civar köylerde arazileri bulunurdu ve Rumlar da bu arazilerde ortakçı olarak çalışırdır. Başlıca tarım ürünü ise üzümdür. Bölge dışına satılan başlıca ürün de üzüm idi. Buğday, arpa gibi diğer ürünler ise bölgede yaşayan halkın ihtiyacı kadar yetiştirilmekteydi. Tarım ürünlerini işlemek için sanayi de gelişmiştir. 1919 yılı kayıtlarına baktığımızda 24 yel ve 3 buhar değirmeni, 17 zeytinyağı, 4 sabun ve 15 şarap ve alkollü içki imalathanesi bulunduğu yazar. Bu işletmelerin tamamına ise Rumlar sahipti. Sahil kasabası olduğundan ötürü balıkçılık da gelişmişti. Balıkçılıkta kullanılan tekneler ise Rum tersanesinde yapılıyordu. Tabi ‘beyaz altın’ denilen tuz da Foça’dan çıkarılmaktaydı. Çamaltı ve ada yataklarında 52 adet tuzla bulunurdu. Buradan çıkarılan tuz yurt dışına da gönderilmekteydi. Yurt içindeki sevkiyat ise Menemen’den yapılmaktaydı. Köylerde devecilik geçim kaynağı idi. Yeni Foça’dan çıkarılan taşlar ise yer döşemesi, değirmen taşı yapımı ve duvar yapımında kullanılmaktaydı. 1893 yılında Yeni Foça’da 48 adet taş ocağı yer aldığı salnamede geçmektedir.

Günümüz Foça ’sı ise İzmir iline bağlı bir ilçedir. İzmir’e uzaklığı 70 km’dir. 2018 yılına göre Foça nüfusu 33.131 kişidir. Günümüzde Foça’nın geçim kaynağı balıkçılık, turizm ve tarımdır. Foça’ya bağlı köyler ise Gerenköy, Ilıpınar, Bağarası, Yeniköy ve Kozbeyli’dir. Akdeniz iklimine sahiptir. Hemen her mevsim poyraz ve batı rüzgarları eser. Ağustos ayı ise sıcaklığın en yüksek olduğu aydır.

Bu makalemizde sizlere Foça Tarihi hakkında ayrıntılı bilgiler vermeye çalıştık. Dilerseniz Foça Gezilecek Yerler sayfamıza da göz atıp Eski Foça tarihi mekanlarına ulaşabilirsiniz…

Bir sonraki makalemizde görüşmek dileğiyle 🙂

Foça’ da ki Büyük Eviniz

Foça Otel 1887